ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΣΤΗ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ W. A. MOZART

ΛΕΚΚΑΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ :Καθηγητής μουσικής Β/θμιας Εκπ/σης.
ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ ΕΥΡΥΔΙΚΗ :Στέλεχος του Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων Β/θμιας Εκπ/σης Ν.Αχαίας

H αξία και η επίδραση της μουσικής στον ανθρώπινο ψυχισμό είχε αρχίσει να διερευνάται από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους ήδη από τον 6ο αιώνα π.Χ. Ο Πυθαγόρας διατύπωσε τη θεωρία περί αρμονίας και αριθμητικής αναλογίας, ανακάλυψε τις μαθηματικές αρχές που διέπουν τα βασικά μουσικά διαστήματα και διαπίστωσε ότι οι μαθηματικοί νόμοι που διέπουν τα μουσικά διαστήματα είναι οι ίδιοι με εκείνους που διέπουν τις σωματομετρικές αναλογίες του ανθρώπινου σώματος. Επιπλέον, στη σχολή των Πυθαγορείων χρησιμοποιούντο μουσικοί ήχοι για τη θεραπεία ασθενών, μια πρακτική που στηριζόταν στην πεποίθηση ότι η αρμονία της μουσικής μπορεί να αποκαταστήσει τη διαταραγμένη ψυχοσωματική ισορροπία του ασθενούς. Ο πυθαγόρειος Θέωνας ο Σμυρναίος γράφει για την αξία της μουσικής: «…συμφωνία την μεγίστην έχει ισχύν, εν λόγω μεν ούσα αλήθεια, εν βίω δε ευδαιμονία, εν φύσει αρμονία». Ο Πυθαγόρας συμβούλευε τους μαθητές του να ξυπνούν νωρίς το πρωί και πριν αρχίσουν τις εργασίες τους να ασχολούνται με μουσική και χαριτωμένες μελωδίες για να μετατραπεί η διατάραξη της ψυχικής ησυχίας, η οποία προέρχεται από το ξύπνημα, σε τρυφερή ηρεμία και για να οπλιστούν με ευχάριστη και αρμονική διάθεση για την καθημερινή εργασία.
Η ιδιότητα της μουσικής να αποκαθιστά τη χαμένη αρμονία τονίζεται επίσης από τον Πλάτωνα στο διάλογο «Τίμαιος», ένα έργο φιλοσοφίας της φύσης, στο οποίο την αρχή της μεταβολής των μορφών του υλικού κόσμου οφείλει να αντιστρατεύεται ο άνθρωπος προκειμένου να νοήσει το νόημα και το σκοπό του κόσμου και να ταυτιστεί με το απόλυτο αγαθό. Στην «Πολιτεία» ο Πλάτων αντιτάσσεται στην αντίληψη ότι η μουσική αποσκοπεί στην πρόκληση αισθήματος απόλαυσης: «Ρυθμός και μελωδία εισχωρούν βαθιά στο εσωτερικό της ψυχής και ασκούν ισχυρή επίδραση καθώς ανοίγουν την ψυχή στο ωραίο. Ο νέος προσεγγίζει το ωραίο μέσα από τη μουσική, χωρίς να το συλλαμβάνει με τη διάνοια. Όταν αφυπνίζεται η φρόνηση, γνωρίζει το ωραίο σαν να ήταν φίλος ή συγγενής».
Ο Αριστοτέλης όταν αναφέρεται στη μουσική και στις ψυχολογικές της προεκτάσεις χρησιμοποιεί τους όρους «κάθαρσις» και «καθαρμός» αντί για «παιδιά».Στο έργο του «Ηθικά Ευδήμεια» γράφει: «Όλοι οι άνθρωποι μπορεί να καταληφθούν από φρίκη, συγκίνηση ή θείο ενθουσιασμό. Ορισμένοι διεγείρονται απ’ αυτά βίαια και εξεγείρονται. Στις λατρευτικές γιορτές μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι οι άνθρωποι οι οποίοι με τη γεμάτη πάθος μουσική αρχικά περιέρχονται σε κατάσταση βίαιης διέγερσης, ηρεμούν πάλι με τα ιερά άσματα τα οποία ακολουθούν αμέσως μετά, σαν να βρήκαν ίαση και καθαρμό. Παρόμοια εμπειρία πρέπει να δοκιμάζουν και όσοι έχουν καταληφθεί από συγκίνηση, φρίκη ή γενικώς από μια έντονη ψυχική διάθεση, καθώς και άλλοι άνθρωποι, αναλόγως των τάσεων που ο καθένας έχει. Όλοι τους βιώνουν ένα είδος κάθαρσης και ψυχικής ανακούφισης η οποία συνδέεται με απόλαυση. Όπως τα ιερά άσματα ησυχάζουν τους παράφρονες, κατά παρόμοιο τρόπο τα καθαρτήρια άσματα προκαλούν αβλαβή χαρά».
Μαρτυρίες περί της θεραπευτικής αξίας της Μουσικής υπάρχουν βέβαια και στα Ομηρικά έπη π.χ. στην Οδύσσεια όπου το αίμα σταματά να τρέχει από τις πληγές του Οδυσσέα χάρη στο τραγούδι του Αυτόκλητου.
Έτσι, η αντίληψη του αρχαίου κόσμου για τη μουσική θέτει τα θεμέλια μιας σχετικά σύγχρονης επιστήμης, της μουσικοθεραπείας, η οποία ενδιαφέρεται για τα μετρήσιμα αποτελέσματα της επίδρασης της μουσικής στην ανθρώπινη ψυχοφυσιολογία. Εφαρμόζεται σε κάθε ηλικία και σε οποιαδήποτε ψυχοσωματική κατάσταση: στην εξομάλυνση ανθρώπινων σχέσεων, στο τρακ, στο άγχος, στην κατάθλιψη, σε συναισθηματικές διαταραχές, σε εγκεφαλικά, σε καρδιοπάθειες, σε καρκίνους, σε ειδικές ανάγκες, σε ψυχιατρικές παθήσεις κ.λ.π. Για τη μουσικοθεραπεία η μουσική αποτελεί το μέσο που υποβοηθά την έκφραση, την επικοινωνία και τη ανάταση του δημιουργικού δυναμικού, που υπάρχει σε κάθε άνθρωπο σε λανθάνουσα μορφή και που αποτελεί τη βάση ενός υγιούς ψυχισμού. Και εφ’ όσον δεχόμαστε ότι η ψυχική κατάσταση ενός ατόμου ευνοεί ή εμποδίζει την ανάπτυξη διαφόρων σωματικών παθήσεων, είναι κατανοητό ότι, κατ’ επέκταση, η μουσική θεραπεύει και σωματικές παθήσεις. Με άλλα λόγια, οι οργανικές αντιδράσεις του ανθρώπου στο μουσικό ερέθισμα εξαρτώνται άμεσα από την συγκινησιακή επίδραση που ασκεί η μουσική πάνω του, δεδομένου ότι η μουσική κατακλύζει με αμεσότητα τον ανθρώπινο ψυχισμό, αφού δε διαμεσολαβούν αισθητικά ή νοητικά σύμβολα όπως χρώματα και λέξεις.
Τα μουσικά έργα που μελετήθηκαν περισσότερο από οποιαδήποτε άλλα σε σχέση με την επίδρασή τους στην ανθρώπινη και όχι μόνο ψυχοφυσιολογία είναι εκείνα του Μότσαρτ. Έρευνες και μελέτες έγιναν πολλές και άλλες βρίσκονται ακόμα σε εξέλιξη. Για το ποιος ήταν αυτός ο σπουδαίος μουσικός θα ήταν κοινότυπο να επαναλάβουμε. Βιογραφίες του, μελέτες και πονήματα έχουν γραφτεί και εκδοθεί σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης από μουσικούς και μουσικολόγους, ενώ το έργο του έχει τιμηθεί σε πάμπολες εκδηλώσεις και αφιερώματα, ειδικά τη φετινή χρονιά η οποία χαρακτηρίστηκε ως έτος Μότσαρτ με αφορμή τα 250 χρόνια από τη γέννησή
του. Ωστόσο, αξίζει να αναφέρουμε τα όσα έγραψε ο Melhior Grimm, συγγραφέας και διπλωμάτης, ο οποίος δημοσίευε για 40 χρόνια, μεταξύ 1753 και 1793, σε άρθρα του στο περιοδικό «Βιβλιογραφική – Φιλοσοφική και Κριτική Αλληλογραφία» εντυπώσεις από την επιστημονική, καλλιτεχνική – και κοινωνική ζωή του Παρισιού, όπου ζούσε.
Την 1η Δεκεμβρίου 1763 έγραψε σε ένα άρθρο του: « Τα πραγματικά θαύματα είναι τόσο σπάνια, ώστε μπορεί κανείς να μιλάει γι’ αυτά, μόνο όταν έχει ζήσει ένα. Ένας επαγγελματίας μουσικός από το Salzburg με το όνομα Λεοπόλδος Μότσαρτ έφτασε πρόσφατα εδώ με δύο πολύ γλυκά παιδιά. Η εντεκάχρονη κόρη του Μαρία –Άννα παίζει εντυπωσιακό πιάνο. Αντιμετωπίζει τα μεγαλύτερα και δυσκολότερα κομμάτια με αξιοθαύμαστη ευχέρεια.
Ο Αδελφός της που θα γίνει τον επόμενο Φεβρουάριο 7 ετών, είναι τόσο ασυνήθιστο παιδί θαύμα, ώστε να μην μπορεί να πιστέψει κανείς αυτά που βλέπουν τα μάτια του και αυτά που ακούνε τα αυτιά του.
Αυτό το παιδί δεν δυσκολεύεται να παίξει με απόλυτη ευχέρεια τα δυσκολότερα κομμάτια, με χέρια που μόλις καλύπτουν μια έκτη(έξι πλήκτρα).
Είναι τελείως απίστευτο να το βλέπεις για μια ολόκληρη ώρα να παίζει πιάνο από μνήμης και να αφήνεται στην έμπνευση της ιδιοφυϊας του και σε πλήθος γοητευτικών ιδεών, τις οποίες επιπλέον ξέρει να παρουσιάζει με γούστο και σωστή σειρά.
Διαβάζει άνετα όλες τις παρτιτούρες που του δίνουν. Συνθέτει με αξιοθαύμαστη ευχέρεια, χωρίς να χρειάζεται να βρεθεί μπροστά στο πιάνο για να αναζητήσει τις συγχορδίες.
Του έδωσα ένα δικό μου μενουέτο και τον παρακάλεσα να γράψει την φωνή του Μπάσου. Το παιδί πήρε την πένα και έβαλε, χωρίς να πάει στο πιάνο, το μπάσο κάτω από την μελωδία του Μενουέτου. Αυτό το παιδί θα με τρελάνει αν συνεχίσω να το ακούω».
Πριν από 250 χρόνια ο Μότσαρτ δε θα μπορούσε να συλλάβει τη συμβολή του στη μουσικοθεραπεία όταν στην Όπερα Μαγικός Αυλός, έβαζε μουσική στα λόγια του Tamino για να χρησιμοποιήσει τη δύναμη της φωνής ενός μουσικού οργάνου του Αυλού που του έδωσε η Βασίλισσα της Νύχτας για να απελευθερώσει την κόρη της και μετέπειτα αγαπημένη του. «….Πόσο μεγάλη είναι η μαγική σου δύναμη Φλάουτό μου! Ακόμη και τα άγρια θηρία φθάνουν γύρω με χαρά»
Αν ζούσε ο συνθέτης του Μαγικού Αυλού, δεν θα μπορούσε να πιστέψει στα μάτια του, όταν θα ερχόταν πρόσωπο με πρόσωπο με τις εφαρμογές της μουσικής του στην Ιατρική και στην ψυχοθεραπεία.
Το 1993 μια ερευνητική ομάδα αποτελούμενη από τους Gordon Shaw, Frances Rauscher και Katherine Ky, δημοσιεύει μια εντυπωσιακή μελέτη στο έγκυρο περιοδικό ΄΄ Nature΄.Το ζητούμενο ήταν να εξεταστεί εάν και κατά πόσο η μουσική του Μότσαρτ και συγκεκριμένα η Σονάτα K.V. 448, μπορούσε να αυξήσει τη γνωστική ικανότητα. Στην έρευνα αυτή χρησιμοποιήθηκαν 36 φοιτητές που χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες. Οι ομάδες αυτές θα έπρεπε να βρεθούν στις εξής αντίστοιχες καταστάσεις για 10 λεπτά. Η πρώτη ομάδα θα έπρεπε να ακούσει την συγκεκριμένη σονάτα K.V. 448 του Mozar. Η δεύτερη ομάδα θα άκουγε μια κασέτα με οδηγίες χαλάρωσης και τέλος η Τρίτη ομάδα θα έπρεπε να παραμείνει μέσα στην αίθουσα σε πλήρη ησυχία. Μετά τα 10 λεπτά όλοι οι φοιτητές εξετασθήκαν για την χωροχρονική τους αντίληψη. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η πρώτη ομάδα των φοιτητών που είχε ακούσει την σονάτα υπερτερούσε κατά πολύ από τις άλλες ομάδες.
Οι έρευνες και τα αποτελέσματα συνεχίστηκαν και συνεχίζονται έως και τώρα σε διάφορα Πανεπιστήμια.
Μια όμως από τις πλέον ενδιαφέρουσες ιατρικές ανακοινώσεις σε σχέση πάντα με την μουσική του Mozart και ιδιαίτερα με την πολυσυζητημένη σονάτα αφορά την επίδραση (της Μουσικής) στην επιληψία. Στη σχετική μελέτη επί 29 ασθενών που παρουσίαζαν επιληπτικά επεισόδια παρατηρήθηκε και επικυρώθηκε από την ανάλυση του ηλεκτοεγκεφαλογραφήματος ότι οι 23 από τους 29 είχαν μειωμένη επιληπτική δραστηριότητα, όταν άκουγαν την συγκεκριμένη Σονάτα. Για να καθορισθεί η χρονική διάρκεια της ευεργετικής επίδρασης της Μουσικής του Μότσαρτ μελετήθηκε η περίπτωση ενός οχτάχρονου κοριτσιού με μια δύσκολη και δισεπίλυτη μορφή επιληψίας (σύνδρομο Lennox-Gastaut).Η συγκεκριμένη σονάτα για δύο πιάνα σε Ρε μείζονα του Μότσαρτ K.V448 παιζόταν κάθε 10 λεπτά ανά ώρα, για όσες ώρες ήταν το κοριτσάκι ξύπνιο. Στο τέλος της περιόδου εγρήγορσης ο αριθμός των κλινικών επεισοδίων είχε πέσει από 9 επιληπτικά επεισόδια στις πρώτες τέσσερις ώρες σε ένα επιληπτικό επεισόδιο στις τέσσερις τελευταίες ώρες. Η διάρκεια των επεισοδίων, σε δευτερόλεπτα, έπεφτε από τα 317 στα 178. Την επόμενη μέρα , ο αριθμός των επεισοδίων περιοριζόταν στα δύο μέσα σε οκτώ ώρες.
Κάποιες ακόμη πρακτικές εφαρμογές είναι:
Στα Μοναστήρια της Βρετάνης οι μοναχοί συνηθίζουν να παίζουν μουσική στα ζώα τα οποία φροντίζουν και περιποιούνται. Έχουν λοιπόν παρατηρήσει ότι οι αγελάδες παράγουν περισσότερο γάλα και σε καλύτερη πυκνότητα, εάν ακούν μουσική του Mozart.
Στο Νοσοκομείο ΄΄ Saint Agnes΄΄ της Βαλτιμόρης οι ασθενείς της μονάδας εντατικής θεραπείας ακούν μουσική του Mozart. Ο διευθυντής της μονάδας dr. Raymond Bagr αναφέρει ότι η μισή ώρα ακρόασης αυτής της μουσικής προκαλεί τα ίδια αποτελέσματα με 10 mlg Valium.
Στην Πόλη Edmonton του Καναδά ακούγεται στους δρόμους του κέντρου μουσική Mozart με σκοπό να χαλαρώνει τους περαστικούς. Εκ των υστέρων παρατηρήθηκε ότι στην περιοχή έχουν μειωθεί οι δοσοληψίες ναρκωτικών.
Αλλά και στο χώρο της εκπαίδευσης υπάρχουν μελέτες για την ευεργετική επίδραση της μουσικής του Μότσαρτ και όχι μόνο. Στο ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο η μουσικοθεραπεία σε ιδιαίτερες ομάδες του μαθητικού πληθυσμού έδειξε ότι προσφέροντας ένα μη λεκτικό μέσο επικοινωνίας μπορεί να πλησιάσει ευκολότερα τους μαθητές αυτούς, να τους αντιμετωπίζει και ως ξεχωριστή οντότητα και ως μια ομοιογενή ομάδα συμμετεχόντων ακροατών.
Το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα , το οποίο στηρίζει εν πολλοίς την προοπτική του στην ενίσχυση του ψυχοπαιδαγωγικού του ρόλου μπορεί να αξιοποιήσει τα πορίσματα της μουσικοθεραπείας, αλλά και το έμψυχο υλικό της εκπαίδευση, τους καθηγητές όλων των ειδικοτήτων και κυρίως τους μουσικούς, ώστε να στηρίξει γνωστικά και κυρίως ψυχοσυναισθηματικά τους μαθητές. Η μουσική καταρρίπτει τις διαχωριστικές γραμμές που οριοθετούν τους ρόλους δάσκαλος – μαθητής και τους καθιστά μια ομάδα ανθρώπων που μοιράζονται μια έντονη συγκινησιακή εμπειρία με αποτέλεσμα να επικοινωνούν καλύτερα στο επίπεδο της μουσικής ευαισθησίας, η οποία ενυπάρχει σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς ανώτερους και κατώτερους και δε σχετίζεται με τη νοημοσύνη ή την αντιληπτική ικανότητα και διακρίνεται από τη μουσική επιδεξιότητα, η οποία αποτελεί στόχο της μουσικής ως γνωστικό αντικείμενο.
Οι εκπαιδευτικοί όλων των ειδικοτήτων με την κατάλληλη εκπαίδευση από εξειδικευμένους μουσικούς, αφού οι ίδιοι μυηθούν στα ευεργετικά μυστικά της μουσικής προσφοράς, μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη μουσική για να βοηθήσουν τους μαθητές τους να ενεργοποιούν περισσότερο τη φαντασία τους, να επικεντρώνουν την προσοχή τους σε συγκεκριμένες δραστηριότητες, να γνωρίζουν καλύτερα τον εαυτό τους, να αποκτούν μια πιο σαφή και ολοκληρωμένη αντίληψη του εξωτερικού κόσμου, να εκφράζουν με μεγαλύτερη άνεση τα συναισθήματά τους, να συμμετέχουν ενεργά στη ζωή τους , να επικοινωνούν αποτελεσματικότερα, και να επιλύουν ευκολότερα τα προβλήματά τους.



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Δόσος Γ. «W.A.Mozart. Η Ζωή, το έργο, η εποχή του». Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος1989
2. DURING I. “O Αριστοτέλης», Εκδόσεις Μ.Ι.Ε.Τ 1994.
3. KIRK G.S.-RAVEN S.E.-SCHOFIELD M. “Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι». Εκδόσεις Μ.Ι.Ε.Τ 1988.
4. Μακρής Ι., Μακρή Δ. « Εισαγωγή στην Μουσικοθεραπεία» Εκδόσεις Γρηγόρης 2003
5. Μόδης Θ. «Προβλέψεις. Προσεγγίζοντας επιστημονικά τα προμηνύματα του αύριο». Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης 1996
6. Παπαδόπουλος, Μ. (2000). Μουσικοθεραπεία , Αθήνα: Πήγασος
7. Πρίνου- Πολυχρονιάδου Λ.(Ψυχολόγος, Mουσικοθεραπεύτρια) «Τι είναι η μουσικοθεραπεία» Άρθρα από το Διαδύκτιο 2006
www.peemede.gr
8. Σακαλάκ Η. « Μουσικές Βιταμίνες» Εκδόσεις Νάκας 2002