ΣΧΕΣΙΟΔΥΜΝΙΚΗ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

Από Λέκκα Σταμάτη ΠΕ16.01
Από τη στιγμή που μπαίνουμε μέσα σε μία τάξη που υπάρχουν μαθητές –σπουδαστές- φοιτητές με διαφορετικές κάθε φορά ηλικία, διδάσκουμε.
Η διδασκαλία αυτή θα πρέπει να τονίζω ότι δεν έχει σχέση μόνο με το γνωστικό αντικείμενο αλλά με την παρουσία μας και μόνο με αυτή, μέσα στην τάξη.
Ακόμα και όταν ο εκπαιδευτικός στέκετε ακίνητος αποτελεί το μοντέλο πού μεταδίδει υποσυνείδητα έμμεσα και ανεπίσημα «μαθήματα»
Ένας δάσκαλος για να είναι επιτυχημένος θα πρέπει να αναπτύξει την ικανότητα να διαχειρίζεται αυτά τα υποσυνείδητα- ανεπίσημα μαθήματα μέσα και έξω από την τάξη, για να έχει τον έλεγχο των μηνυμάτων που θέλει να στέλνει στους αποδέκτες μαθητές του.
Τι περιμένουν οι μαθητές μας από εμάς;
Οι μαθητές έχουν το ταλέντο να βλέπουν γρήγορα, πέρα από την αρχική οπτική εντύπωση που σχηματίζουν για εμάς. Αυτά που προσδοκούν από εμάς από τους καλούς δασκάλους είναι:
Δ2
• Ενθουσιασμό
• Προετοιμασία για το μάθημα
• Χιούμορ
• Δικαιοσύνη
• Να αντιμετωπίζονται από εμάς τους εκπαιδευτικούς ως ξεχωριστά άτομα.
Σε μια έρευνα που έγινε σε μαθητές σχολείων της Πάτρας στην ερώτηση ποιος κατά την γνώμη τους είναι ο ενθουσιώδης δάσκαλος, το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων μαθητών επικεντρώθηκε στις παρακάτω απαντήσεις.
Δ3
1. Εκείνος που μπορεί να απαντά κάτι παραπάνω όταν του κάνουμε μια ερώτηση
2. Εκείνος που μπαίνει στο κόπο να φέρνει εποπτικό υλικό μαζί του.
3. Εκείνος που προσθέτει κάτι το οποίο δεν σχετίζεται μεν άμεσα με το θέμα, αλλά το ζωντανεύει
4. Εκείνος που δείχνει ότι του αρέσει το θέμα και του αρέσουμε και εμείς.
Για να υλοποιηθούν όλα αυτά όμως απαιτείτε μεγάλη και συγκροτημένη προετοιμασία.
Τα κλειδιά τώρα, για την επιτυχία του δασκάλου που έχει την τάση να προετοιμάζεται υπερβολικά είναι:
• Η προθυμία του να βρίσκει τρόπους να συνοψίζει αυτά που πρέπει να καλύψει και
• Η επιλογή των κύριων σημείων που πρέπει να καλύψει σε βάθος παράλληλα με την απάλειψη των ασήμαντων σημείων.
Σύμφωνα με τις θεμελιώδεις αρχές της παραδοσιακής Παιδαγωγικής επιστήμης( Γεωργούλης, 1974), σε κάθε μαθησιακή διαδικασία και, επομένως, και στη διαδικασία διδασκαλίας του γνωστικού αντικειμένου της Μουσικής, εμπλέκονται τρεις παράγοντες: Δ4
• Ο Εκπαιδευτικός, που επιδιώκει την επιτυχή μετάδοση του μορφωτικού υλικού και λειτουργεί ως πομπός στα πλαίσια της διαπροσωπικής επικοινωνίας.
• Ο μαθητής, ο οποίος ως δέκτης επιχειρεί να αναμορφώσει το μορφωτικό αγαθό
• Το γνωστικό αντικείμενο, δηλαδή το κεφάλαιο της ειδικής γνώσης, που μεταδίδεται από τον πομπό- διδάσκοντα και προσλαμβάνεται από τον δέκτη μαθητή.
Μέσα από την αλληλοσυσχέτιση των τριών αυτών παραγόντων, οι οποίοι συνιστούν το επονομαζόμενο στο χώρο της παραδοσιακής Παιδαγωγικής «Διαδικό Τρίγωνο» και συνθέτουν μια μορφή οργανωμένης διαπροσωπικής επικοινωνίας, διαμορφώνεται και αναπτύσσεται η διδακτικό-μαθησιακή διαδικασία. Οι σύγχρονες, ωστόσο, κατευθύνσεις της Επιστήμης της Αγωγής αναδεικνύουν τα τελευταία χρόνια τη σημασία ενός τέταρτου στοιχείου, που επηρεάζει καθοριστικά την προαναφερόμενη διαδικασία. Πρόκειται για το λεγόμενο «διδακτικό πλαίσιο» μέσα στο οποίο διαμορφώνεται εξελικτικά η διδασκαλία και από το οποίο αυτή επηρεάζεται. (Σχήμα1) Δ5
Δ6 Ως βασικά συστατικά του διδακτικού πλαισίου κατά τον Η. Ματσαγγούρα θεωρούνται:
1. Το σύνολο των διαπροσωπικών σχέσεων που αναπτύσσονται ανάμεσα στους μαθητές καθώς και μεταξύ των μαθητών (ως μεμονωμένων ατόμων ή ως ομάδας) και του εκπαιδευτικού. Οι διαπροσωπικές αυτές σχέσεις επηρεάζουν τη διδακτικο-μαθησιακή διαδικασία θετικά ή αρνητικά, γιατί διαμορφώνουν μέσα στο περιβάλλον της τάξης ένα κλίμα που είτε ενισχύει είτε αποδυναμώνει τη δυνατότητα επικοινωνίας μεταξύ του εκπαιδευτικού μουσικής και των μαθητών του. Στην παραδοσιακή διδακτική πράξη η προσωπικότητα του εκπαιδευτικού επιχειρεί να επιβληθεί ως « αυθεντία» στη συνείδηση των μαθητών, δημιουργώντας με αυτό τον τρόπο ένα αρνητικό ανταγωνιστικό κλίμα ή επικοινωνιακό χάσμα. Στη σύγχρονη διδακτική πράξη προβάλλεται περισσότερο ο ενισχυτικός, ενθαρρυντικός ρόλος του καθηγητή μουσικής, ο οποίος βοηθά τον μαθητή κατά την πορεία κατάκτησης της γνώσης και της ανάπτυξης προσωπικών γνωστικών και ψυχοσυναισθηματικών δεξιοτήτων. (Ακρόαση-ενέργεια αξιολόγηση)
2. Ο βαθμός καθοδήγησης της μαθησιακής δραστηριότητας. Στις παραδοσιακές μορφές διδασκαλίας ο εκπαιδευτικός μουσικής επιλέγει το μορφωτικό αγαθό, το παρουσιάζει στους μαθητές, καθορίζει, κατευθύνει και ελέγχει το σύνολο των δραστηριοτήτων των μαθητών του, σύμφωνα με τους στόχους του αναλυτικού προγράμματος του μαθήματος. Σε περισσότερο σύγχρονες μορφές διδασκαλίας ο βαθμός καθοδήγησης της μαθησιακής διαδικασίας από τον εκπαιδευτικό περιορίζεται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Ο εκπαιδευτικός εγείρει το προσωπικό ενδιαφέρον των μαθητών, ενισχύει την αυτενέργεια, αξιοποιεί την συνεργασιμότητα, την ερευνητική και στοχαστικο- κριτική μάθηση.
3. Η αυθεντικότητα της μάθησης. Στη παραδοσιακή διδασκαλία το μορφωτικό αγαθό δεν συνδέεται με το οικείο κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο αναπτύσσεται η διδακτικο-μαθησιακή διαδικασία και, επομένως δεν μπορεί να προσελκύσει το ενδιαφέρον του μαθητή. Αντίθετα στην σύγχρονη επιστήμη της αγωγής η σύνδεση της γνώσης με πραγματικές καταστάσεις, που εμπίπτουν στο χώρο της μαθησιακής εμπειρίας, καθιστά το μορφωτικό αγαθό ελκυστικό αλλά και λειτουργικά αξιοποιήσιμο. Η αυθεντικότητα της μάθησης διασφαλίζει επίσης την εξέλιξη, βελτίωση και αναπροσαρμογή της γνώσης στα σύγχρονα, κάθε φορά, τεχνολογικά και , ευρύτερα, επιστημονικά δεδομένα, αποτρέποντας με αυτό τον τρόπο την πιθανότητα απαρχαίωσης του γνωστικού υλικού, των διδακτικών μεθόδων και των διδακτικών μέσων που χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας.
4. Τα κίνητρα συμπεριφοράς. Ως «κίνητρα νοούνται στο χώρο της Ψυχοπαιδαγωγικής οι δυνάμεις που κατευθύνουν τη συμπεριφορά του ανθρώπου και διακρίνονται σε « εσωτερικά», όταν προέρχονται από εσωτερικές τάσεις του ατόμου(κίνητρα γνώσης, αυτοέκφρασης, αυτοπεποίθησης, αυτοεκτίμησης , κοινωνικότητας, φυσικών αναγκών) και «εξωτερικά» όταν δημιουργούνται από εξωτερικούς παράγοντες (κίνητρα θετικά με τη χρήση μέσων που προκαλούν ικανοποίηση, όπως είναι η αμοιβή και ο έπαινος, ή κίνητρα αρνητικά με τη χρήση μέσων καταναγκασμού, όπως είναι η τιμωρία). Στο πλαίσιο της διδακτικής πράξης η ενίσχυση των εσωτερικών κινήτρων από τον καθηγητή της μουσικής και η αξιοποίηση των θετικών εξωτερικών κινήτρων διευκολύνουν σε μεγάλο βαθμό την επιτυχή εξέλιξη της μαθησιακής διαδικασίας.
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι εμείς διδάσκουμε ο καθένας με τον δικό του τρόπο, ανάλογα τα πρότυπα που είχαμε όταν ήμασταν εμείς μαθητές και σπουδάζαμε την επιστήμη της μουσικής. Το ερώτημα όμως είναι ένα άσχετα το πόσο καλά γνωρίζουμε το γνωστικό μας αντικείμενο.
Το μοντέλο διδασκαλίας που ακολουθούμε είναι καλό;
Με άλλα λόγια είμαστε ευχαριστημένοι με τον τρόπο που ενεργοποιούμε τον εσωτερικό πομπό μας με αποτέλεσμα να μπορούμε να επικοινωνήσουμε με τους δέκτες μαθητές μας;
Ας αναρωτηθούμε τώρα όλοι μας πότε για τελευταία φορά κάναμε αυτοαξιολόγηση του εαυτού μας ή καλλίτερα πότε για τελευταία φορά ζητήσαμε από τους μαθητές μας να μας αξιολογήσουν για το εκπαιδευτικό επίπεδο που τους παρέχουμε και τον τρόπο που τους το παρέχουμε;
Όσο και να το ψάξει κάποιος, όλα οδηγούν στην άποψη που λέει πως όλα αρχίζουν και τελειώνουν στη σχέση που έχει οικοδομηθεί μεταξύ του καθηγητή και του ή των μαθητών του.
Δ 7 (Σχήμα 2)
Στη διαφάνεια αυτή μπορούμε καθαρά να δούμε το μοντέλο της διαπροσωπικής επικοινωνίας που θα πρέπει να υπάρχει ανάμεσα στον πομπό και στον δέκτη ή τους δέκτες.
Θα πρέπει κάποτε ο εκπαιδευτικός να καταλάβει ότι πέρα από να μάθει στο μαθητή του πότε και πως επιτρέπονται οι πέμπτες παράλληλες, που ηχεί καλλίτερα το βιολοντσέλο ή πόσες σονάτες έγραψε ο Μπετόβεν πρώτο – πρώτο που έχει υποχρέωση να κάνει είναι να πιστέψει καλά μέσα του ότι κάθε παιδί χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερη ατομικότητα, η οποία θα πρέπει να είναι σεβαστή.
Ένας μεγάλος εκπρόσωπος της Παιδαγωγικής σκέψης, ο Ζαν –Ζακ Ρουσό αναφέρει πως (Δ8) η αυτενέργεια του παιδιού, η καλλιέργεια του ενδιαφέροντος, η ανάπτυξη των αισθήσεων η οποία οδηγεί στην ανακάλυψη της γνώσης και την εμπέδωση αυτής είναι και θα πρέπει να είναι το βασικό μέλημα του εκπαιδευτικού.
Σε άλλη περίπτωση οδηγούμαστε σε άλλες μορφές εκπαιδευτικής συμπεριφοράς που τις συνοψίζω σε τρεις κατηγορίες:
(Δ9)α) Δεσποτική ή αυταρχική συμπεριφορά, όπου ο δάσκαλος μόνος του και χωρίς την ουσιαστική συμμετοχή των μαθητών κατευθύνει τη διδασκαλία, όπου δεν διστάζει να απορρίπτει του μαθητές του, να μην τους συμπαραστέκεται ή να τους βοηθά ή ακόμα να υιοθετεί μορφές επικοινωνίας όπου κυριαρχούν η περιφρόνηση, ο σαρκασμός η ειρωνεία.
Όποιος έχει επιλέξει αυτό τον τρόπο συμπεριφοράς καταφέρνει με πολύ μεγάλη ευκολία να ισοπεδώσει την αυτοεκτίμηση του μαθητή μα και κάτι άλλο πολύ χειρότερο να εμπεδώσει αυτό το μοντέλο καλά ο μαθητής του με αποτέλεσμα αν σε περίπτωση που δεν σιχαθεί τη μουσική και τους μουσικούς και γίνει και αυτός μουσικός να διαιωνίζεται αυτή η τερατογένεση.
(Δ10)β) Η ελευθεριάζουσα συμπεριφορά, όπου ο εκπαιδευτικός χαρακτηρίζεται από αδιαφορία για τη συμπεριφορά του μαθητή, είτε από πραγματική του αδιαφορία είτε από πιθανή αδυναμία του να επιβληθεί. Στην περίπτωση αυτή η διδασκαλία οργανώνεται και κατευθύνεται στην ουσία από τους μαθητές με αρνητικές συνέπειες για τους ίδιους, μια και παρόλο που πολλά σχεδιάζονται ελάχιστα πραγματοποιούνται.
(Δ11) γ)Η ρυθμιστική ελεύθερη συμπεριφορά. Αυτή χαρακτηρίζει τον δημοκρατικό δάσκαλο. Η συνεργασία εκπαιδευτικού και μαθητών, η καλή επικοινωνιακή τους σχέση, η παροχή ευκαιριών για μάθηση αλλά και ανάληψη πρωτοβουλιών για τους μαθητές κυριαρχούν. Θετικό κλίμα δημιουργείται, η αυτενέργεια αναπτύσσεται, η επίδοση των μαθητών βελτιώνεται και κλίμα συνεργασίας, αλληλεπίδρασης και αμοιβαίας αποδοχής κυριαρχεί.
(Δ12)
• Σε ποια από τις τρεις αυτές κατηγορίες ανήκουμε;
• Με ποια από τις τρεις αυτές κατηγορίες μπορούμε με τους μαθητές μας να κάνουμε δημιουργική μουσική;
«Να ελαττωθεί ο δάσκαλος να αναδυθεί ο παιδαγωγός, για να μπορέσει να αναδειχθεί και ν ανθίσει το πρόσωπο του παιδαγωγούμενου»
«Ο παιδαγωγός ακούει, είναι ανοιχτός στην παρουσία του άλλου»
Πρέπει να ασκηθεί, να μένει σιωπηλός για να αφήνεται το παιδί να μιλήσει»
«Γινόμαστε ΕΠΙΤΡΕΠΤΙΚΟΙ με τη στάση μας και διευκολύνουμε την ανάπτυξη των παιδαγωγούμενων.

(Δ13)………. Εκείνον δει αυξάνειν
Εμέ δε ελαττούσθαι…. Ιωάννης 3,30




Βιβλιογραφία
Αλαχιώτης,Σ (2002). Για ένα σύγχρονο Εκπαιδευτικό Σύστημα.
Βακαλιός, Θ.(1994). Θέματα Κοιμωνιολογίας της Εκπαίδευσης. Τόμ.ΙΙ. Θεσσαλονίκη
Γεωργούλης, Δ (1974). Γενική Διδακτική. Αθήμα: Παπαδήμας.
Γεωργούσης,Π.Ν. (1989). Ψυχολογία των Μεθόδων Διδασκαλίας. Αθήμα
Γιαννούλης Ν. Ι. (1993) Διδακτική μεθοδολογία, ψυχολιγική Θεμελίωση της διδασκαλίας . Αθήνα
Κασσωτάκης, Μ., Φλουρής, Γ.(2002). Μάθηση και Διδασκαλία. Αθήνα
Ματσαγγούρας,Η .(1999). Θεωρία και πράξη της Διδασκαλίας. Η σχολική τάξη ως χώρος, ομάδα, Πειθαρχία, μέθοδος, Αθήνα. Γρηγόρης.
Κοσμόπουλος. Α, (1995). Σχεσιοδυναμική Παιδαγωγική του Προσώπου. Αθήνα. Γρηγόρης